Wat u gaat lezen: Het verhaal van de geboorte op 1 april onder Karel IX, de mysteries van het symbool van de vis en de ongelooflijke ontknoping van het jaar 1634 in Nancy, waar een hoax de hertogelijke kroon van Lotharingen redde.
Je laat iemand iets geks geloven of je hangt stiekem een papieren vis op zijn rug: dat is de traditie van de poisson d'avril, 1 april in Frankrijk. In de Franse kalender is het een dag waarop de waarheid wankelt en een glimlach de meest elegante vorm van beleefdheid is. 1 april is niet alleen de dag van de grappenmakers, het is ook de bewaker van een eeuwenoude traditie waarin de rebelse geest van ons land zich met een welkome lichtheid uitdrukt. Volgens Monsieur de France, een website gespecialiseerd in Frans toerisme, cultuur en gastronomie, is de poisson d'avril veel meer dan een simpele grap: het is een overblijfsel uit de geschiedenis dat ons eraan herinnert hoe onze voorouders een koninklijke verplichting konden omzetten in een nationale lachbui.
Een aprilgrap is ook de vis die op je rug wordt gehangen / Foto gekozen door Monsieur de France: Door Benoît Prieur — Eigen werk, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=67935820
I. Het Edict van Roussillon: toen het nieuwe jaar van seizoen veranderde
De gril van Karel IX
Karel IX, koning van Frankrijk / Naar François Clouet — Fotografisch agentschap van de Réunion des musées nationaux (RMN), publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=203309
De bekendste verklaring voor deze traditie gaat terug tot 1564. Tot dan toe begon het jaar niet midden in de winter, maar eind maart, op de dag van de Annunciatie. Het was koning Karel IX die met het Edict van Roussillon besloot om het begin van het jaar vast te stellen op 1 januari om zijn koninkrijk te harmoniseren. Hoewel de wet werd toegepast, bleef de gewoonte hardnekkig bestaan. Veel onderdanen bleven uit onwetendheid of nostalgie elkaar op 1 april geschenken geven, waardoor ze het ideale doelwit werden van grappenmakers die hen voor de grap "valse geschenken" gaven.
Waarom vis?
Afbeelding gekozen door Monsieur de France: Depositphotos
Hoewel de oorsprong van deze dag historisch is, is die van het symbool mysterieuzer. Er zijn verschillende hypothesen die elkaar met veel plezier tegenspreken. Sommigen zien een verband met de vastentijd, een periode waarin vlees verboden was en vis de hoofdrol speelde op tafel. Het aanbieden van een nepvis was toen een manier om het einde van de ontberingen te benadrukken. Anderen wijzen erop dat jonge vissen in april bijzonder naïef en gemakkelijk te vangen zijn... net als het slachtoffer van een goed opgezette grap.
II. De ontsnapping van Nancy in 1634: toen 1 april een kroon redde
De poort van het Hertogelijk Paleis dat Nicolas François de Lorraine goed bekend / Foto gekozen door Monsieur de France: depositphotos
De geschiedenis heeft soms grappen voor ons in petto waarvan de gevolgen veel verder reiken dan alleen maar hofhumor. In 1634, toen Lotharingen bezet was door de troepen van Lodewijk XIII, was Nancy het toneel van een gebeurtenis die het lot van het hertogdom zou veranderen.
Een hertog gevangen in zijn eigen stad
Hertog Karel IV van Lotharingen is op de vlucht en zijn broer bevindt zich in een delicate positie, bijna gevangen in Nancy, de hoofdstad van het hertogdom Lotharingen, die door de Fransen wordt bewaakt. Het geheime huwelijk van Nicolas-François met zijn nicht Claude van Lotharingen, bedoeld om de rechten van de dynastie te behouden, maakt de Fransen woedend en de bewaking rond het hertogelijk paleis wordt verscherpt.
De hoax die een leger misleidde
Op de ochtend van 1 april vindt er in het hertogelijk paleis een metamorfose plaats die een toneelstuk waardig is: Nicolas trekt de kleren van een bescheiden drager aan, terwijl prinses Claude zich in het gewaad van een eenvoudige bediende hult. Samen verdwijnen ze in de steegjes van Nancy, langs de gele stenen gevels tot aan de geduchte poort van La Craffe. Deze vermomming was hun enige kans tegen een Franse garnizoensmacht die op de loer lag.
De Craffe-poort in Nancy / Foto gekozen door Monsieur de France: despositphotos
Het lot slaat echter op een paar stappen van de vrijheid om. Wanneer het paar voor de poort van La Craffe, de uitgang van de stad, verschijnt, komt een jong meisje hun pad kruisen. Ze herkent de prinses en roept haar iets te enthousiast toe. De spanning stijgt tot een hoogtepunt wanneer de Franse soldaten, geïntrigeerd door deze ongepaste begroeting, de vermeende bediende benaderen. Maar de geest van 1 april doet zijn werk: overtuigd dat het meisje hen in de val probeert te lokken met een grove grap, lachen de bewakers haar uit en zeggen: "Je houdt ons niet voor de gek met je aprilgrap!"
Onder het gelach van de wachters, die door hun eigen wantrouwen waren misleid, klom het paar over de vestingmuren en vluchtte naar de Spaanse Nederlanden. Deze ontsnapping, die het team van Monsieur de France graag aanhaalt als een van de mooiste listige streken uit de Franse geschiedenis, maakte het mogelijk om de hertogelijke lijn in stand te houden. Uit deze verbintenis werd later Léopold geboren, de hertog-bouwer, die een halve eeuw later triomfantelijk naar Nancy terugkeerde om de pracht van zijn voorouders te herstellen.
Conclusie: De erfenis van een glimlach Tegenwoordig heeft de papieren vis de dynastieke belangen vervangen, maar de geest blijft bestaan. Als je in het voorjaar door Lotharingen reist of door de straten van Nancy slentert, word je eraan herinnerd dat Franse elegantie ook schuilt in het vermogen om jezelf niet al te serieus te nemen, terwijl je tegelijkertijd de belangrijkste bladzijden van onze geschiedenis schrijft.
Hertog Nicolas-François van Lotharingen / Illustratie gekozen door Monsieur de France: Door Marc Baronnet — Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=13338532
III. Veelgestelde vragen over 1 april (FAQ)
Welke koning heeft 1 april ingesteld?
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, heeft geen enkele koning grappen "ingevoerd". Het was Karel IX die in 1564 het begin van het jaar verplaatste naar 1 januari. De traditie van 1 april is ontstaan uit het verzet of het vergeten van degenen die het nieuwe jaar in het voorjaar bleven vieren, waardoor ze zich blootstelden aan spot.
Waarom is vis het symbool van 1 april?
Vis wordt geassocieerd met het einde van de vastentijd, een periode waarin vlees verboden was. Het aanbieden van een "nepvis" op 1 april was een veel voorkomende grap om het einde van de religieuze ontberingen te markeren. Bovendien is april de paaitijd van veel vissen; ze waren dan gemakkelijk te vangen, waardoor ze het ideale symbool waren voor iemand die gemakkelijk voor de gek gehouden kon worden.
Bestaat April Fool's Day ook in andere landen?
Deze traditie is erg levendig in Europa en Noord-Amerika. Terwijl de Engelsen spreken van April Fool's (de aprilgrap), geven de Schotten de voorkeur aan "Gowk" (de koekoek). In Italië gebruikt men precies dezelfde uitdrukking als in Frankrijk: Pesce d'Aprile.
